Dosije: Država decenijama subvencionisala račune za struju KAP-a, EN+ grupa prva platila realni mjesečni račun (I)
Nakon više od pola vijeka primarna aluminijumska proizvodnja je ugašena u Crnoj Gori. Razlog tome je visoka cijena struje. Portal BiznisCG objavljuje dosije o poslovanju Kombinata aluminijuma (KAP), kroz istoriju, uz posebnu pažnju na državne subvencije (na račun građana) za struju bez kojih fabrika ne bi mogla do sada da opstane. Kuriozitet je da je nekadašnji vlasnik, ruska En+ grupa, platila prvi realni milionski račun za utrošenu struju za decembar 2005. godine. Aktuelni vlasnik UNIPROM nije nikada koristio državne subvencije, no je, prema tvrdnjama menadžmenta, uvijek plaćao tržišnu cijenu struje…
(Aluminijum je struja u čvrstom obliku-maksima AL industrije)
KAP je počeo da se gradi 1969. godine, a formalno je počeo sa radom 1971. godine kada je proizveo oko 50.000 tona aluminijuma. Koštao je orjentaciono više stotina miliona dolara i u njega je bila ugrađena “Pešine” oprema.
Zanimljivo je svjedočenje i knjiga “Zapisi iz života” nekadašnjeg generalnog direktora KAP-a Branka Kostića, o tome što je donijelo prevagu da Crna Gora dobije tako moćnu fabriku.
Za izgradnju aluminijumske industrije, osim Crne Gore, konkurisali su još i Hrvatska (Zadar) i Bosna i Hercegovina (Mostar). Odluku je donosilo Savezno izvršno vijeće, ondnosno Vlada SFRJ Jugoslavije.
KAP-U STRUJA IZ HE “PIVA”
“Prevagu da to bude Crna Gora donio je projekat izgradnje Hidroelektrane Mratinje (kasnije Piva) i ugovor sa Zajednicom elektroprivrede Srbije (ZEPS), u kojem je regulisano da ZEPS upravlja režimom rada Pive, a da Kombinatu garantuje 15 godina isporuku struje po veoma niskoj cijeni”, napisao je Kostić u knjizi, čije djelove je objavio sajt Montenegrina.net.
Formalno gledano, KAP je prvih pet godina crpio subvencionisanu struju iz jugoslovenske elektroprivrede, a nakon 1976. godine, dobijao je superjeftinu baznu struju, kao zamjenu za vršnu struju iz HE “Piva”. Pretpostavka je da cijena struje nije bila veća od dolarskog centa po kilovatčasu, odnosno obilato je bila subvencionisana. Tadašnje vlasti nijesu vodile evidenciju koliko su subvencije iznosile jer se to smatralo društvenim interesom.
“U samom početku Kombinat je bio zaokružena tehnološka cjelina, jer je u sastavu imao Rudnike boksita i HE Piva koja je puštena u pogon 1976. godine. Kasnije je crnogorski parlament, i pored našeg protivljenja, odlučio da se Rudnici i elektrana izdvoje iz sastava Kombinata. Uz odluke o lokaciji Kombinata i o izgradnji energetskog izvora za drugu fazu (TE Pljevlja), ovakvo razbijanje Kombinata kao zaokružene tehničko-tehnološke i ekonomske cjeline predstavljalo je najkrupniju stratešku grešku donosioca ovih odluka. U pozadini svake od ovih bili su politički, a ne ekonomski motivi”, napisao je Kostić u knjizi.
CIJENE STRUJE U SFRJ
Kostić se snažno zalagao da KAP bude dio velikog reprolanca u čiijem sastavu je i HE “Piva”.
“U kratkom roku sa ZEPS-om smo postigli dogovor. KAP je trebalo da produži ugovoreni rok, koji je utvrđen kod izgradnje prve faze, sa 15 na 25 godina za HE Piva. Trebalo je da ZEPS-u ustupimo 20 milijardi dinara iz robnog kredita SSSR-a, predviđenog za finansiranje izgradnje druge faze, s tim da taj iznos oni vraćaju. Dogovoreno je da se utvrdi dugoročna formula za obračun cijene električne energije na bazi procenta od važeće prodajne cijene aluminijuma na svjetskom tržištu i da ZEPS garantuje KAP-u stopostotnu isporuku potrebne struje u narednih 25 godina. Uspjeli smo dogovoriti da cijena struje bude 20 odsto od prodajne cijene aluminijuma. To praktično znači da bi, pri prodajnoj cijeni aluminijuma od 1.000 dolara po toni, cijena struje bila dva dolarska centa po kilovat času, a pri cijeni od 2.000 dolara četiri dolarska centa”, napisao je Kostić.
Zlatno doba KAP-a je bilo sredinom osamdesetih godina kada je zbog visoke cijene bijelog metala na berzi Kombinat bilježio profit i što ne reći, pomagao ostale crnogorske kompanije. Početkom devedestih KAP je upao u veliku krizu koja se samo usložnjavala, gubici su se nagomilavali, tako da je privatizacija djelovala kao jedino rješenje.
PRODAJA RUSIMA
Nakon relativno dugih pregovora, KAP je, kao gubitaš i veliki potrošač struje čiji su računi uvijek bili subvencionirani, prodat ruskoj En+ grupi krajem 2005. godine, a Rusi su ga formalno preuzeli 1. decembra iste godine.
Većinski paket akcija, od najvećeg svjetskog proizvođača aluminijuma, je plaćen 48,5 miliona eura, a Rusi su se obavezali da će uložiti makar 60 miliona eura od čega 15 miliona eura za kupljeni moderni njemački sistem za prečišćavanje otpadnih gasova.
Koliki je potrošač tada bio KAP svjedoči podatak da je trošio čak 50 odsto ukupno proizvedene struje u Crnoj Gori (!) Kuriozitet je da su Rusi prvi račun platili oko osam miliona eura, a da su od 2006. godine sklopili djelimični ugovor o subvencijama.
Ugovor KAP-a sa Elektroprivredom (EPCG) koji je važio do 2010. godine, predviđao je da prve tri godine fabrika dobija dvije trećine, a posljednje dvije godine polovinu potrebne struje po subvencioniranim cijenama.
Cijena struje koju je KAP plaćao EPCG je bila značajno veća nego prije privatizacije i dijelom je zavisio od cijena na berzi.
SKRIVENI GUBICI
En+ grupa je prilikom preuzimanja, obećala dugoročno rješenje za KAP, ali su prvi problemi javili kada su se pojavili “sakriveni” gubici Kombinata aluminijuma od 93 miliona eura, nestanak novca sa računa i još misteriozniji nestanak sirovina sa skladišta. Problem sa Rusima je dalje produbljen kada je Skupština Crne Gore, većinom glasova, obustavila prodaju Termoelektrane Pljevlja koja je, prema planu koji je podržao vladajući DPS, trebala da snabdijeva KAP strujom.
Rusi su se nakon toga, ne bez razloga, osjećali prevarenim, jer su tvrdili da im u Crnoj Gori nijesu dozvolili da izgrade vertikalno integrisani biznis model, koji bi riješio problem snabdijevanja fabrike električnom energijom. No, to je bio tek početak ogromnog problema kojem su kumovale sve strane…
Predrag ZEČEVIĆ
