Tragom tekstova iz starih novina: Do kraja godine na pomolu još veći sumrak barske privrede

Masovna vaučerska privatizacija omogućila je manjem dijelu građana Crne Gore da stekne materijalnu korist, ali je većem dijelu zaposlenih donijela negativne posledice.

Tekst napisan 2013. godine

Kad je u pitanju socijalna (ne)sigurnost radnika, u Baru se često naglašava da je privatizacija zakatančila mnoga preduzeća i plate. Recimo da je u Baru 1990. godine bilo zaposleno 14.000 radnika, a da ih sada ima sedam do osam hiljada. Pored toga, mnogi od njih primaju plate neredovno, a do kraja ove godine najvjerovatnije će bez posla ostati najmanje još hiljadu radnika.

Prema riječima predsjednika Opštinskog sindikalnog povjereništva, Jovana Stojanovića, umjesto da cilj privatizacije bude povećanje produktivnosti, koje opravdava svrhu privatizacije, što dovodi do većeg stepena iskorišćenosti kapaciteta u preduzećima, a samim tim i do povećanja stepena angažovanja radnika i povećanja standarda zaposlenih, na sceni su obrnuti procesi. 

– Da bi se preduzeće koje je trebalo privatizovati oslobodilo određenog broja zaposlenih, inicirani su vještački sukobi između radnika, stvaranjem više sindikalnih organizacija, sa ciljem da se među zaposlenima oslabi adut sloge i solidarnosti. Ti slučajevi prepucavanja sindikalnih organizacija su i ranije, kao i danas, sve češće prisutni u novinskim stupcima. Kome je to išlo u prilog nije teško pogoditi, a veliki giganti su privatizovani za značajno manja sredstva nego što je vrijedna imovina. Po mišljenju mnogih, Bar je svojom privredom trebao da bude lokomotiva privrednog razvoja Crne Gore. Međutim, u gotovo nikad gorem stanju, barska privreda je na vrlo nezadovoljavajućem nivou. Primjera radi, glavni gigant, Luka Bar, važno strateško preduzeće Crne Gore, nakon restrukturiranja ne daje ni približno očekivane rezultate. Preduzeće je podijeljeno na AD Luka Bar i AD Kontejnerski terminal i generalni tereti. No, i pored važnosti preduzeća za cjelokupni region, treba reći da još uvijek nije uspio tender za KTGT – kaže Stojanović.

Od „Prekookeanske plovidbe”, koja je 90-ih godina imala 19 prekookeanskih brodova, ostala je samo papirologija. Na ruševinama ove firme nastale su „Barska plovidba” i AD „Marina”, koja je nakon nekoliko neuspjelih tendera prije par mjeseci konačno privatizovana.

– I pored ogromnih povoljnosti za nautički i ostali turizam, trenutno za ovo kratko vrijeme, osim stroge discipline prema radnicima, nije vidljiv neki poseban napredak – kaže on.

Građani Bara nisu zaboravili ni preduzeće „Bar tranzit”, koje je unazad desetak godina važilo za jedno od najprofitabilnijih. Ovo preduzeće trenutno radi sa samo sedam radnika, koji se „vode” da navodne rade, ali niti je brisano iz registra, niti je obnovilo registraciju.

– Nekada veoma moćna kompanija „Primorka”, koja je 90-ih godina zapošljavala 1.100 radnika i imala ogromnu imovinu, nakon višegodišnjih štrajkova, okupljanja, radničkih borbi za svoja prava, prodala je imovinu podgoričkoj firmi „Krizma trejd”. Dok su fabričke sale oronule, a imovina uništena i zarasla u korov, trenutno radi samo fabrika peciva, koja zapošljava jedan manji broj radnika – kaže on i dodaje:

– Transportno preduzeće „Rumijatrans”, sa veoma povoljnom lokacijom i objektima, imalo je svojevremeno 650 zaposlenih. Danas ih radi dvadesetak, dok zjape prazne hale, servis, a poslovna zgrada propada. Ovo preduzeće je privatizovala podgorička firma „Vektra”, i pored nastojanja radnika da firma nastavi sa svojom djelatnošću, prije svega servisom za putnička vozila, tehničke preglede, špediciju. No, radnici su uz simbolične otpremnine poslati na biro za zapošljavanje.

Prema riječima Stojanovića, društveni sektor trgovine je odavno ugašen, a ogromna imovina ovih preduzeća jednostavno je nestala ili je u međuvremenu rasprodata.

– Trgovinsko preduzeće „Izbor” je ’94. godine imalo 540 zaposlenih, a u poslednjih deset godina firma se sistematično oslobađala radnika, pa ih danas radi veoma mali broj. Uveden je stečaj, djelatnost je uništena, a firma je u međuvremenu privatizovana od strane „Euro fonda”. Uveden je klasičan stečaj i nastavljena je prodaja objekata.

Za barsku privredu karakterističan je i primjer „Bar bilja”, specifičnog preduzeća s obzirom na karakteristike poslova koje su obavljali vrijedni berači pelima, gdje je jednostavno „nestalo” 118 radnika, a imovina je i ovdje rasprodata.

Što se tiče turističke privrede u Baru, HTP „Korali” je u međuvremenu privatizovan, pa tako danas jedan dio hotela pripada preduzeću „Trend”, a drugi „Atlas Hotels Group”. Kad su objekti u pitanju, osim što je preuređen bivši hotel „Topolica”, danas „Princess”, malo je ulagano u sve ostale na području Sutomora, Virpazara i Ostrosa.

U međuvremenu, privatizovano je i preduzeće „Centrojadran”, koje su preuzeli „Fadis” i „Lovćen”. U preduzećima „Put Bar” i „Jadran” radnici su akcionari i vlasnici kapitala. U Zavodu za izgradnju Bara (ZIB) većinski vlasnici su bivši i sadašnji direktori, a među njima je i aktuelni gradonačelnik Žarko Pavićević.

Prema riječima Stojanovića, osim uticaja mikro i makro ekonomskih činilaca, odnosno ekonomske krize koje je pogodila i Bar i Crnu Goru, nepovoljan položaj zaposlenih u ovim preduzećima leži u ličnim i pojedinačnim interesima upravljačkih struktura ovih preduzeća nad opštim interesima preduzeća.

– Rastuće nezadovoljstvo i siromaštvo radnika, opšta obespravljenost i nemogućnost da radnici i akcionari zaštite svoja prava, najbolje govori o privatizaciji u barskoj opštini – ističe Stojanović.