Poziv da se obustavi potpisivanje Memoranduma o gasnoj elektrani i LNG terminalu
Grupa od 40 nevladinih organizacija (NVO), građana, stručnjaka i ekoloških aktivista uputila je danas otvoreno pismo Vladi Crne Gore, predsjedniku Vlade Crne Gore Milojko Spajiću i ministru energetike i rudarstva, Admiru Šahmanoviću, pozivajući na obustavljanje potpisivanja Memoranduma o razumijevanju sa japanskom kompanijom JERA Co. Inc. Japan, koje se odnosi na razvoj projekata na fosilni gas u Crnoj Gori, a koje uključuje gasnu elektranu i LNG terminal sa pratećom infrastrukturom.
Otvoreno pismo su medijima dostavile Nataša Kovačević, građanska aktivistkinja i koordinatorka za Zapadni Balkan u CEE Bankwatch Network i Vesna Čejović, građanka Bara i javna zastupnica više stotina građana Bara u kampanji protiv gasne elektrane i LNG terminala u Baru.
“Nevladine organizacije iz Crne Gore, međunarodne organizacije, nezavisni stručnjaci i građani upućuju Vam ovo pismo zabrinutosti i jasan poziv da se obustavi potpisivanje Memoranduma o razumijevanju između Vlade Crne Gore i kompanije JERA Co. Inc. Japan, o saradnji u oblasti energetike, odnosno sprovođenju sveobuhvatne studije izvodljivosti razvoja, nabavke, izgradnje, upravljanja, održavanja i finansiranja LNG terminala i prateće gasne elektrane u Crnoj Gori, a koje je planirano da se održi na gasnom forumu GASTECH 2025 u Milanu od 9-12 septembra 2025. Podsjećamo ministra i Vladu da je Prostorni Plan Crne Gore do 2040. godine ocijenio osnovanim primjedbe građana Opštine Bar, njenih institucija, stručnog tima i NVO aktivista, te je isključio LNG terminal iz plana, te da Vlada ovakvim činom krši najviši prostorno planski dokument, što usmjerava ka vršenju više krivičnih djela, a o čemu ćemo obavijestiti i odgovarajuće institucije EU”, ističe se u otvorenom pismu.
Dodaje se da su građani Bara, predstavnici Skupštine i Opštine Bar jasno izrazili jedinstven otpor izgradnji LNG terminala.
“Projekat ne samo da nema konsenzus zajednice, već predstavlja opasnost po bezbjednost, životnu sredinu i javno zdravlje. Lokalna zajednica je već jasno poručila da neće dozvoliti realizaciju LNG terminala, dok planiranje aktivnosti protiv volje građana može imati ozbiljne društvene posljedice. Takođe, u procesu je obrada pristiglih komentara na Nacionalni energetski i klimatski plan, koji je dobio brojne negativne komentare vezane na razvoj gasnih infrastruktura, te koji mora uključiti i sugestije Energetske zajednice. Vlada je u obavezi da odloži i preispita bilo kakve planove o projektima koji značajno opterećuju dostizanje ciljeva dekarbonizacije Crne Gore do 2050. godine”, piše u otvorenom pismu Vladi, Spajiću i Šahmanoviću.
Navodi se i da se u Predlogu Platforme za zaključivanje Memoranduma o saradnji navodi da: “projekat ima stratešku vrijednost jer obezbjeđuje sigurnost snabdijevanja…i predstavlja tranziciono rješenje” te da “Crna Gora dobija snažnu podršku za razvoj energetskog sektora, jačanje otpornosti elektroenergetskog sistema i ispunjavanje ciljeva dekarbonizacije i klimatske neutralnosti”.
“Nakon što EU posljednjih nekoliko godina intenzivno pokušava smanjiti svoju zavisnost o gasu, apsolutno je neprimjereno tvrditi da je gas na bilo koji način koristan u osiguravanju sigurnosti snabdijevanja energijom. Crna Gora danas nema razvijenu gasnu infrastrukturu, što je zapravo prednost u odnosu na zemlje regiona i upravo to treba iskoristiti za bržu tranziciju ka održivim obnovljivim izvorima energije. Umjesto toga, planira se zaduženje od preko milijardu eura za projekte gasnih elektrana i skladišta, koji bi nas učinili trajno zavisnim od uvoza gasa iz trećih zemalja poput Azerbejdžana ili Rusije. Primjer Srbije jasno pokazuje opasnosti takve zavisnosti: u 2023. godini čitav sektor daljinskog grijanja prvi put je zabilježio gubitke od 10 miliona eura i akumulirao dodatnih 36,4 miliona eura duga, upravo zbog nestabilnih cijena gasa i tereta investicija”, piše u pismu 40 NVO, građana, stručnjaka i ekoloških aktivista.
U tom dokumentu se navodi je Crna Gora, kao zemlja koja teži članstvu u Evropskoj uniji, preuzela jasnu obavezu usklađivanja sa evropskim ciljevima dekarbonizacije u skladu sa Sporazumom Energetske zajednice i Sofijskom deklaracijom.
“Evropska Komisija je u julu 2025. predstavila cilj za smanjenje emisije gasova staklene bašte za 90 procenata do 2040. godine u odnosu na nivo iz 1990. godine. Svako ulaganje u nove gasne elektrane, kombinovana postrojenja i prateću infrastrukturu, čija bi realizacija potrajala najmanje pet do deset godina, predstavljala bi ozbiljan rizik i potpuno neodgovoran potez, jer bi operativni vijek takvih postrojenja bio ograničen na svega nekoliko godina prije potpune dekarbonizacije 2050. godine. Takvi projekti bi stvorili novu zavisnost od uvoznog gasa i opteretili državu višemilionskim dugoročnim troškovima, bez realne mogućnosti povrata investicija, te se ne mogu ekonomski opravdati. Takođe, ideja o zamjeni fosilnog gasa zelenim vodonikom u svrhu proizvodnje električne i naročito toplotne energije u ovom obimu je nerealna i obmanjujuća, budući da takve količine vodonika neće biti dostupne po prihvatljivoj cijeni”, piše u pismu.
Dodaje se i da je Master plan gasifikacije iz 2017. godine već sada zastario, te da sedam godina kasnije ne bilježi nikakav napredak u implementaciji.
“U njemu se još 2015. navodilo da bi priključenje na IAP i TAP bilo moguće od 2020. godine, što se nikada nije desilo. IAP gasovod nije izgrađen čak ni u periodu kada je EU bila spremna da ga finansira, što danas čini potpuno nerealnim svaku pretpostavku da bi projekat mogao zaživjeti.[2] Stoga je neophodno i zvanično odustati od svih projekata gasifikacije i uložiti napore u povećanje energetske efikasnosti i razvoj održivih obnovljivih izvora energije. Prekasno je za započinjanje izgradnje bilo kakve nove infrastrukture za fosilna goriva, a evropske finansijske institucije poput EBRD, EIB i drugih već su jasno stavile do znanja da neće podržavati gasne projekte”, piše u otvorenom pismu Vladi, Spajiću i Šahmanoviću.
U tom dokumentu se navodi i da vrijedi napomenuti i da su “navodni planovi o komercijalnoj eksploataciji gasa iz podmorja Crne Gore nerealni i obmanjujući obzirom da nemamo do danas ni jednu aktivnu eksploataciju, te da samo period od otkrića do proizvodnje na offshore poljima u zrelim basenima poput Sjevernog mora, u prosjeku traje oko 17 godina ili od otkrića do puštanja u rad 12-16 godina”.
“Time se pokazuje da svaka nada u brzo pretvaranje istraživačkih aktivnosti u komercijalnu eksploataciju u Crnoj Gori nije utemeljena ni na jednom empirijskom parametru, već isključivo na iluzijama. Fosilni gas ne može predstavljati privremeno rješenje u 2025. godini. Zahtijevao bi izgradnju čitavog gasovoda kroz težak teren, višestotine miliona eura ulaganja u termoelektrane i trajnu zavisnost od skupog uvoznog gasa. Takva infrastruktura se ne gradi “privremeno”, jer jednom izgrađena ostaje u funkciji najmanje četrdeset godina i više. Crna Gora nema više vremena za ulaganje u projekte koji će nas dodatno vezati za fosilna goriva i udaljiti od ciljeva dekarbonizacije”, stoji u pismu.
Poručuje se i da Crna Gora mora usmjeriti svoje resurse i politike na ubrzan razvoj održivih obnovljivih izvora energije – sunca, vjetra, geotermije kao i na mjere energetske efikasnosti i efikasne tehnologije za skladištenje električne i toplotne energije, uključujući elektrifikaciju sistema grijanja i hlađenja.
“Svaka dalja kreditna zaduženja i ulaganja u fosilnu infrastrukturu direktno nas udaljavaju od čiste energetske tranzicije i povećavaju finansijske i klimatske rizike. Zato pozivamo Vladu Crne Gore da zvanično odustane od potpisivanja Sporazuma koji je odnosi na projekat gasifikacije i fokusira se na održive investicije koje će osigurati stvarnu dugoročnu energetsku sigurnost, smanjenje troškova za građane i usklađenost sa evropskim klimatskim politikama. Svako daljnje odlaganje ovih odluka predstavlja ozbiljan propust sa nesagledivim posljedicama po budućnost države”, zaključuje se u otvorenom pismu 40 NVO, građana, stručnjaka i ekoloških aktivista, Vladi, Spajiću i Šahmanoviću.
Organizacije potpisnice: (imena NVO, institucija i pojedinaca)
Milica Kankaraš Berber, aktivistkinja
NVO Društvo Dr Martin Schneider–Jacoby Assoc -MSJA
NVU Optimisti
NVO Zero Waste Montenegro
NVO KANA/ko ako ne arhitekt
CEE Bankwatch Network
NVO Centar za nove inicijative
Fidelity Consulting
NVO MANS
NVO Ekotim
NVO Ekvitas
NVO Koalicija za održivi razvoj
NVO Crnogorsko društvo ekologa
NVO Akcija za socijalnu pravdu
NVO Ozon
NVO NEKAZANO Bar
NVO Teatar “Čedo Dragović”
FK SLOGA, Stari Bar
NVO INFO SPORT CG, Bar
SKI Klub BAR – Bar
NVO Teatar Igrokaz, Bar
NVO Zupci Bar
Advokati mr Vesna Čejović i mr Sonja Čejović, u svoje lično ime i kao zastupnici više stotina gradjana Bara u javnim obraćanjima i proceduri protivljenja planiranju izgradnje LNG terminala i gasne TE u Baru
Miloš Šušter, dipl. ekonomista, nekadašnji Predsjednik Izvršnog odbora SO Bar u vrijeme obnove i izgradnje Bara poslije katastrofalnog zemljotresa
Zoran Vojvodić, NVO Klub otvoreno društvo Bar
KUD Jedinstvo Bar
Dr. Ivan Pekić, doktor bezbjednosnih nauka iz Bara
Dražen Aleksić, diplomirani ekonomista iz Bara
Prof. Neđeljko Đurović iz Bara
Pilot Nikola Pavlićević iz Bara
Advokat Vladimir Milošević iz Bara
Dragoslav Bojović, pojedinačni najveći vlasnik kompanije “Energoprojekt” Beograd
SUBNOR i Antifašisti Crne Gore
Zoran Marka Rašović, inženjer mašinstva
Željko Ivanović, član tima za obradu Prostornog Plana CG
Sreten Vujović, akademik DANU, prevodilac, predsjednik PEN CG
Prof. Ilija Vukotić iz Bara
Dušan Raičević, građanin iz Bara
Prof. Sinan Duraković iz Bara
Podršku protiv izgradnje gasne elektrane i LNG terminala su najavile i druge NVO, Skupština Opštine Bar, intelektualci, aktivisti i građani, navodi se u pismu.
