Velja Mogila – svetilište koje je dio viševjekovnog zavjeta
Barski kraj odlikuje se bogatstvom nematerijalne kulturne baštine, a jedan od najpoznatijih običaja, koji seže vjekovima unazad, je tradicionalno iznošenje kamenja na Velju Mogilu iznad Šušanja, na vjerski praznik Spasovdan.
„Proslavljanje kulta na Veljoj Mogili odnosi se na tradiciju nošenje kamena na ovo mjesto na Spasovdan svake godine, gdje katolički sveštenik obavlja crkveni obred. Na ovaj crkveni praznik, predstavnik svake kuće iz Šušanja nosi kamen na ovo svetilište kao dio zavjeta koji traje vjekovima“, objašnjava profesor Dejan Paladin, koji se godinama unazad bavi proučavanjem ove teme.
Nekada se, kako ističe, iznosio jedan kamen za svaku kuću, a sada jedan kamen za svakog člana porodice.
Velja Mogila – mnogo više od lijepog vidikovca
Velja Mogila nalazi se, inače, u Gornjem Šušanju, na visini od 264 metra nadmorske visine. Sa Velje Mogile pruža se lijep pogled na barski i sutomorski zaliv.
„Zbog položaja koji zauzima Velja Mogila je u Drugom svjetskom ratu služila italijanskoj vojsci kao osmatračnica. Ipak, ovo kameno brdo ima veći značaj za mještane ovog kraja od lijepog vidikovca po kome je prepoznat u barskoj opštini. Nedaleko od Velje Mogile nalazi se crkva Svete Petke, koja potiče iz srednjeg vijeka. Iako nije zabilježeno u istorijskim izvorima od kada počinje da se obilježava kult proslavljanja Spasovdana na Veljoj Mogili, ono zasigurno predstavlja tradiciju praznovanja paganskog običaja preuzetog od katoličke crkve tokom srednjeg vijeka“, objašnjava profesor Paladin.
Njena prisutnost na ovom prostoru je, tvrdi Paladin, znatno starija, vodi porijeklo iz predhrišćanskih vremena.
„Naime, u ilirsko vrijeme postojao je običaj da se na mjestu gdje se sahrani uglednija ličnost plemenske zajednice podigne kamena gomila. Pojedini istraživači prošlosti ilirskog naroda utvrdili su da je na ovom mjestu sahranjen Kadmo, osnivač antičke Budve. Oslanjajući se na stara predanja njegov grob prepoznali su upravo na ovom mjestu, a grob Kadmove žene Harmonije nedaleko od Velje Mogile, na mjestu Mala Mogila u zaseoku Sanković“, precizira Paladin.
Kamenih gomila ili tumulusa ima više na području Bara, ali ova mogila je jedinstvena, jer se na njoj obavlja kult slavljenja hrišćanskog praznika.
Utvrđujući porijeklo Ilira, istraživač Gojko Vukčević je na Veljoj Mogili zapazio da ovaj ilirski tumulus ima na četiri strane produžen kameni nabačaj, pa je tako napravljena neka vrsta krsta. Velja Mogila je kupastog oblik sa zatupastim vrhom, sedam metara visine. Osnova Mogile je u obliku kruga i prečnik joj iznosi 28 metara.
Na vrh Mogile stiže se kamenim stepenicama, gdje se nalazi oltar za obavljanje vjerske službe.
Zemljotres učvrstio vjeru u narodu
U kolektivnom sjećanju naroda ovog kraja ostalo je upamćeno da je jedan sveštenik odložio obilježavanje kulta nošenja kamena. Ipak, to je bio prvi i jedini put da se obilježavanje kulta odgodi.
„Naime, tokom gradnje crkve Svete Marije u Donjem Šušanju 1905. godine sveštenik je odlučio da se te godine ne nosi kamen na Mogilu, već da mještani dovrše gradnju pomenute crkve. Upravo toga dana, 1. juna 1905.godine ovaj kraj zadesio je zemljotres, tako da su mještani odlučili da se vrate starom zavjetu, koji od tada nisu prekidali“, ističe Paladin.
Postojao je, napominje, i običaj da na Spasovdan čobani kite vjencima cvijeća svoju stoku kada su se vraćali iz paše. Ovaj događaj proslavljan je uz pjesmu i prijesnac s kojim su žene tradicionalno na ovaj praznik dočekivale čobane.
Drugi običaji u Šušanju
U obilježavanju vjerskih praznika ovog kraja spada još i podizanje Ranke na praznik Duhovi u narodu poznatog i kao Rusalje.
„Ovaj običaj najvjerovatnije potiče iz paganskih vremena, a nastavljeno je da se obilježava i sa primanjem hrišćanstava. Obilježavanje ovog praznika nije samo svojstveno mještanima Šušanja, već se može sresti i u Spiču, Brci, Zupcima kao i u Šestanima. Podizanje grane duba(cera) na istaknuto mjesto vezano je za sva bratstva u Šušanju. Gotovo svako bratstvo ima označeno mjesto gdje na Duhove njihovi predstavnici u ranu zoru iznose i postavljaju granu cera, kao simbol praznovanja Svetog Duha“, objašnjava Paladin.
foto: Dejan Paladin, Privatna arhiva
