Prvi korak ka valorizaciji Barskog trikonhosa, adekvatnoj zaštiti i turističkoj promociji
Teritorija barske opštine bogata je spomenicima kulture, svjedocima istorije, koji, nažalost, do sada nisu u potrebnoj mjeri valorizovani, niti očuvani. Jedan od onih kojima su potrebni prijeka konzervacija i valorizacija, prije negoli ga trajno ošteti „zub vremena“, je Barski trikonhos, koji se nalazi na početku Ulice Maršala Tita. Turisti nerijetko pored ovog kulturnog dobra samo prođu, a ako i zastanu, ne dočeka ih više informacija – ni iz kog perioda lokalitet potiče, niti šta je predstavljao, a i info tabla koja bi posjetiocima trebala dati više informacija u nečitljivom je stanju. Važan korak ka valorizaciji i daljoj zaštiti ovog lokaliteta dala je NVO „Montemisija“, kroz projekat „Turistička valorizacija Barskog trikonhosa“, koji je podržan od strane Turističke organizacije Bar.
Da su lokalna uprava i TO Bar i te kako raspoloženi da u bliskom periodu na adekvatan način predstave ovaj lokalitet, izgrađen krajem 5. ili početkom 6. vijeka, bilo je jasno danas na prezentaciji koja je upriličena u Restoranu „Portofino“, a kojoj su prisustvovali predsjednik Skupštine opštine Bar Branislav Nenezić sa saradnicima, potpredsjednici Opštine Bar Tanja Spičanović i Damir Rašketić, direktor Turističke organizacije Bar Danilo Orlandić sa saradnicima, brojni predstavnici Opštine Bar…
Ovaj vjerski objekat otkriven je u arheološkim istraživanjima 1965. godine, na mjestu na kojem je, po narodnom predanju, postojala crkva “svetog kralja Vladimira”. Očuvani zidovi vjerske građevine, mjestimično visoki i po jedan metar, omogućavaju da se sagleda kompletna osnova. Po svojim arhitektonskim osobinama i stilskim koncepcijama, crkva je građena u vrijeme vizantijskog cara Justinijana (525 – 565 god), u doba njegove velike obnove carstva.
„Dosadašnji konzervatorski radovi na otkrivenim arhitektonskim ostacima, možemo slobodno reći, monumentalnog, sakralnog objekta koji se nalazi u urbanom jezgru grada Bara, imali su za cilj samo očuvanje zatečenog stanja. Nakon sprovedenih arheoloških istraživanja crkva je konzervirana u zatečenom stanju, a grobnice rekonstruisane. Dalja namjena i način prezentovanja ovog izuzetnog srednjevjekovnog lokaliteta iziskuje niz mjera i radnji koje direktno utiču na dalje korake u primjeni konzervatorskih mjera radi unaprijeđivanja stanja otkrivenih građevinskih ostataka„, objasnila je ispred NVO „Montemisija“ Magdalena Radunović.
Ona ističe da bi se samo dugoročno planiranim, održivim razvojem turizma sa konkretnim mjerama očuvanja svih kulturno istorijskih vrijednosti određene turističke regije, postigla neophodna ravnoteža u kojoj prihvat i zadovoljenje turista neće ugroziti prirodne i kulturne vrijednosti destinacije koje su njena osnovna vrijednost i sačuvati ih za buduće generacije u autentičnom izgledu.
„Istraživanje, precizno snimanje, dokumentovanje i očuvanje graditeljskog nasljeđa treba da zauzima centralno mjesto u kulturi jedne države jer predstavlja dokaze njenog viševjekovnog indentiteta i osigurava kontinuitet u upotrebi građevina i poduhvata iz prošlosti. Svaki vid valorizacije, istraživanja i tehničke zaštite ovog jedinstvenog lokaliteta u svijetlu njegovih izuzetnih vrijednosti doprinosi da se kroz planska i strateška dokumenta optimalno iskoriste postojeći potencijali. Na ovaj način se unaprijeđuje vrijednost kulturnog dobra i omogućava njegov održiv razvoj pri čemu je najvažnije učiniti kompatibilnim ciljeve razvoja turizma i zaštite kulturnih dobara, bez ugrožavanja fizičke i simboličke vrijednosti lokaliteta kao i ustanoviti balans između potreba, interesa i pogodnosti koje zahtijeva savremeni turizam sa ciljevima zaštite kulturnih dobara„, kazala je Radunović i dodala da su krajnji rezultati ovog projekta analiza sadašnjeg stanja, smjernice za stručnu zaštitu i smjernice za turističko opremanje kao i 3 D model Trikonhosa.
Izrada 3D digitalnog blizanaca lokaliteta Barski trikonhos, sprovedena kroz ovaj Projekat i podršku Turističke organizacija Bara, omogućava daleko bržu, preciznu i efikasniju izradu Konzervatorskog projekta sanacije Trikonhosa koja je i planirana u što skorijem vremenu.
„Digitalizacija kulturne baštine i podrška njenoj ekonomskoj eksploataciji su aktivnosti koje su ključne za održivi razvoj kulturnih dobara i njihovo promovisanje. Jedna od značajnih vrijednosti digitalizacije što omogućava dostupnost svim osjetljivim grupama ljudi koji iz bilo kog razloga ne mogu fizički posjetit lokalitet„, pojasnila je Radunović.
Istoričarka umjetnosti dr Anastazija Miranović upoznala je prisutne sa kulturno-istorijskim vrijednostima Barskog trikonhosa. Ona je podsjetila da je 1967. godine Barski trikonhos dobio status nepokretnog, materijalnog kulturnog dobra Crne Gore od nacionalnog značaja, da su zaštitna arheološka istraživanja obavljana 1962. i 1964. godine, a nakon njih 1965. i sistematska arheološka istraživanja. Ovaj lokalitet, kako je istakla, od izuzetne je vrijednosti jer predstavlja materijalni dokaz da je za vrijeme cara Justinijana na ovom prostoru postojala episkopija. On je prvi materijalni dokaz o postojanju barske episkopije, prije nego je pominju pisani izvori 732. godine.
Barski trikonhos rijedak je i autentičan spomenik kulture, istakla je Miranović, i ocijenila da je pravo vrijeme za njegovo novo „umivanje“, čiščenje i prikazivanje, iskazavši zadovoljstvo što prepoznaje želju lokalne samouprave i Turističke organizacije Bar da se preduzmu konkretni koraci ka zaštiti lokaliteta. Prisutne je informisala i da je JU Kulturni centar Bar tražio neophodne uslove od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara i Opštine Bar, te da i ova institucija planira početak konzervatorskih projekata.
Sam naziv – trikonhos, kako je pojasnila, ukazuje na ranohrišćanski tip sakralne građevine sa tri konhe.
„Pravougaoni naos završava se oltarskim/prezviterijalnim prostorom sa tri apside/konhe, od kojih je istočna veća od dvije bočne… Neki drugi materijalni tragovi ukazuju da se radi o memorijalnoj sakralnoj građevini, Naime, u Sjevernoj apsidi pronađen je veliki, zasvedeni, kameni grob. Njegov izgled, kao i položaj na kojem je inpostiran, ukazuju da je to bio grob uglednika, najvjerovatnije, osnivača crkve. Pretpostavlja se, da je crkvu, kao svoj mauzolej, podigao tadašnji barski episkop, Međutim, vremenom crkva mijenja svoju prvobitnu, memorijalnu namjenu i postaje rezidencija barskog episkopa“, objasnila je Miranović i dodala da su na ovom lokalitetu pronađene dvije grobnice.
Prvobitno, pod crkve je bio prekriven mozaicima, od kojih su određeni fragmenti izmješetni u katedralnu crkvu u Starom Baru. Arhitektonski ostaci trikonhalne crkve djelimično su očuvani.
„Naime, očuvana je osnova crkve na osnovu koje se može odrediti stilsko-hronološka determinacija (epoha i tipologija kulturnog dobra) uz konstataciju da je zidana masa očuvana samo do visine od 1 metra. Barski trikonhos predstavlja ostatke autentične arhitekture ranovizantijskog perioda. Tipološki, analogan je trolisnim crkvama dalmatinske obale Vi VI vijeka. Materijal pronađen tokom iskopavnja govori da je objekat bio u sakralnoj upotrebi do XIII vijeka. Na osnovu dispozicije plana crkvenog objekta, njegove koncepcije i unutrašnjih sadržaja, arheološki ostaci trikonhalne memorije predstavljaju najoriginalniju varijantu trikonhosnih crkvava na istočnom jadranskom prostoru, i razlikuje se od postojećih dalmatinskih, gornjomezijskih trikonhosa kao što su: Pridraga, Dedića Punta-Bilice, Sutivan, Korintija koji pripadaju V vijeku, Cimu kod Mostara, Založju, Tepljuhu, Doljanima, Caričinom gradu, Kuršumliji, Klisuri i Zvečanu koji pripadaju V-VI vijeku. To je svrstava u originalne spomenike ove tipologije crkvenih zdanja koje se grade u ranovizantijskom periodu„, kazala je Miranović i podvukla da je kulturno-istorijski značaj ovog kulturnog dobra izuzetan.
„Prvenstveno, objekat je, najvjerovatnije, podignut kao memorija nekom od prevalitanskih episkopa krajem V vijeka, što upućuje na veoma ranu crkvenu organizaciju u ovim krajevima. Takođe, spomenik ima tri faze pregradnji, od privatne memorije postaje crkva za opštu službu, što govori o demografskim procesima i postojanju naselja pri obali mora. O tome svjedoči nekropola koja se formirala nakon gradnje crkve. Pretpostavke o postojanju Antiboruma potkrepljuju i nalazi zidova ispod ovog spomenika„, kazala je Miranović.
Predstavnik Paten studija mr Bojan Boljevic, građ inžinjer koji je bio angažovan na izradi 3 D modela opisao je tok rada i rezultat digitalizacije ovog sakralnog objekta.
„Lokalitet Barskog trikonhosa je digitalizovan korišćenjem kombinovane metode 3D laserskog skeniranja i fotogrametrije. Na ovaj način se dobio metrički precizan 3D model postojećeg stanja spomenika koji igra ključnu ulogu za efikasnu prezervaciju, konzervaciju i promociju spomenika. Krajnji cilj projekta Turistička valorizacija Barskog trikonhosa je potreba da se ukaže na turistički potencijal ovog lokaliteta, da se istaknu ekonomski benefiti, sagledaju postojeći sistemi zaštite, definišu prioriteti i zadaci koji bi cjelovito odgovarali savremenim zahtjevima zaštite i valorizacije kulturne baštine„, naveo je Boljević.
Nakon prezentacije, upriličen je prigodan koktel.