Lavirint neraskidivih kulturnih, istorijskih i duhovnih veza Crne Gore i Makedonije
Prigodnim umjetničkim programom u organizaciji Kulturnog centra Bar i Matice crnogorske sinoć je, nakon tromjesečnih radova, svečano otvoren Zavičajni muzej u Baru. U sklopu večeri, otvorena je izložba fotografija bogate barske kulturne i prirodne baštine u selekciji autorke izložbe, kustoskinje Zavičajnog muzeja Draginje Radonjić i promovisana knjiga “Makedonija i Crna Gora – kulturnoistorijski i književnostvaralački kontekst” prof. Ilije Veleva sa Instituta za makedonsku književnost iz Sjeverne Makedonije, u izdanju Matice crnogorske.
Ovim povodom, o djelu su govorili predsjednik barskog ogranka Matice crnogorske mr Ivan Jovović, generalni sekretar Matice crnogorske, prevodilac i urednik izdanja Ivan Ivanović i prof. dr Božidar Šekularac, uz moderaciju urednika redakcije za kulturu u RTCG Vlatka Simunovića, koji su ocijenili da knjiga, rezultat višegodišnjeg rada, predstavlja uspješnu sintezu ukupnih makedonsko – crnogorskih odnosa kroz istoriju, koja svojom sadržinom otvara i neke nove perspektive u njihovom sagledavanju.
Autor Velev kazao je da se Crna Gora i Makedonija vjekovima civilizacijski, kulturno i duhovno prepliću, jer su dijelile zajedničku sudbinu da budu u sastavu nekoliko velikih imperija i privremenih srednjovjekovnih balkanskih kraljevstva.
Veze između dva naroda, kako je rekao Velev, uspostavljene su u ranom hrišćanstvu kada je Duklja bila prefektura Istočnog Ilirika, a trajno utemeljene kada je knez Vladimir Dukljanki sklopio brak sa makedonskom princezom Kosarom.
Kasnije su uslijedila još dva crnogorsko-makedonska vladarska braka i dva saveznička ustanka. Prvi su, podsjeća Velev, predvodili unuk cara Samuila Petar Deljan i dukljanski knez Vojislav, koji se tada i oženio Samuilovom unukom Nedom. Drugi saveznički ustanak vodili su Đorđe Vojteh i sin kralja Mihaila, budući crnogorski vladar Bodin.
“Crnogorsko-makedonsko civilizacijsko i kulturno preplitanje nastavljeno je kroz prosvetiteljski crnogorski prestiž i uspostavljanje štamparije Crnojevića. To se direktno odrazilo na Makedoniju, kroz renesansna previranja nacionalnog buđenja, pa sve do duhovnih i kulturnih procesa u savremenosti”, naveo je Velev
Generalni sekretar Matice crnogorske, prevodilac i urednik izdanja Ivan Ivanović poručio je da crnogorsko-makedonske veze imaju milenijumsko trajanje, ali da do sada nijesu bile sistematizovani i dovoljno istražene.
„Tek ovim izdanjem dobili smo komparativno naučno-defektološki fundirano i sistematizovano tumačenje… Ova knjiga zasnovana je na istraživanjima samog autora, ali i obimnoj literaturi, kojoj svjedoči i pregled dat na osamnaest strana. O ozbiljnosti kojom je profesor Velev pristupio radu na ovoj knjizi upućuje i činjenica da je pisana oko godinu dana uz veliki trud i sa svojevrsnom naučnom strašću, čemu sam kao prevodilac i urednik bio neposredni svjedok“, kazao je Ivanović, istakavši da pored uvodnog i završnog dijela, knjiga sadrži osam poglavlja kojima se analizira i tumači višeslojna crnogorsko-makedonska kulturna koegzistencija, veze i uticaji.
„Profesor Velev u ovoj obimnoj naučnoj studiji polazi od stava da se Crna Gora i Makedonija od vremena Duklje civilizacijski i kulturno prožimaju. Nalazeći se na Balkanu, globalni istorijski procesi su na njih snažno uticali. To predstavlja osnovu zajedničke istorijske i kulturološke sudbine, kao i činjenice da su se nalazile u sastavu više imperije i država, a na kraju i u jugoslovenskoj zajednici“, naveo je Ivanović.
Mr Ivan Jovović, predsjednik Ogranka Matice crnogorske Bara, istakao je da je u ovom kapitalnom izdanju pružena sinteza makedonsko – crnogorskih veza u prošlosti “čiji volumen istovremeno obuhvata jedan širi kontekst južnoslovenske kulture i pismenosti, te odnosa crkvenih ustanova koje su detrminisale bitne sastavnice identiteta makedonskog i crnogorskog naroda”.
„Publikacija prof. Ilije Veleva u osnovi ima monografski karakter. Prvi put u naučnoj javnosti ova temetika sagledava se i interpretira iz sasvim jedne druge vizure, tj. na osnovu interkulturnih istorijskih veza makedonskog i crnogorskog naroda tokom minulih stoljeća, što svakako nije bilo jednostavno, s obzirom složenost procesa, koji su odredili društvenu strukturu ovih prostora. Profesor Velev preko referentne literature uvodi čitaoca u komplikovane lavirinte političko – crkvenih dešavanja, predstavljajući ih preko kulturno-istorijskog i književnostvaralačkog konteksta, nastalih primarno u okrilju crkvenih institucija tokom srednjeg vijeka, završavajući svoju eksplanaciju osvrtom na savremene identitetske izazove Makedonaca i Crnogoraca koji su, uprkos, teškom političkom nasljeđu ostvarili pravo na vlastiti nacionalni identitet i obnovili državni integritet, naveo je Jovović.
Kao odličan poznavalac života Pravoslavne i Katoličke crkve na ovim prostorima, profesor Velev je u svojoj knjizi, smatra publicista Ivan Jojović, sabrao veliki broj pisanih izvora koji određuju kulturno-istorijski kontekst na kome počiva i naš srednjovjekovni duhovni izraz.
“Sa svim onim zajedničkim karakteristikama i poveznicama, ali i distinkcijama s obzirom na različite razvojne tokove makedonske i crnogorske duhovnosti i kulture. Predmetna publikacija gotovo da nije izostavila niti jednu ličnost ili djelo, koji na posredan ili neposredan način čine organsku povezanost sa makedonskim i crnogorskim prostorom”, ističe Jovović.
Dodaje i da je profesor Velev u svojoj knjizi dao prikaz bogoslovskih, filozofskih i književnih ostvarenja na staroslovenskom jeziku sa makedonskog prostora, o kojima je crnogorska stručna javnost, do izlaska iz štampe njegovog djela, veoma malo znala.
Profesor Velev u naučnoj studiji na gotovo 450 strana, dodaje Ivanović, polazi od stava da se Makedonija i Crna Gora još od vremena Duklje civilizacijski i kulturno prožimaju.
“Usudio bih se reći da knjiga na enciklopedijski način predstavlja kulturnoistorijske procese u Makedoniji i Crnoj Gori od antike do polovine XIX vijeka. Osim toga, profesor Velev u knjizi, na više mjesta, ukazuje montenegristima, prije svega mlađoj generaciji, na što bi u svojim budućim istraživanjima trebali obratiti posebnu pažnju i gdje bi bilo neophodno produbiti saznanja”, naglašava Ivanović.
Rijetki su primjeri poput makedonskog, gdje se prema crnogorskom nasljeđu ophodilo kao prema kulturnom blagu Crne Gore u posjedu druge države, navodi istoričar Božidar Šekularac i podsjeća da je u Makedoniji sačuvan i obrađen rekordan broj knjiga iz crnogorskih štamparija i crnogorskih izdavača iz XV i XVI vijeka.
Šekularac dodaje da su duhovni i kulturno-istorijski procesi između Crne Gore i Makedonije neraskidivo vezani, te da profesor Velev tu zajedničku tradiciju dva naroda rasvijetljava sa više strana.
“Autor Ilija Velev nas upoznaje kroz makedonsko-crnogorske veze, prožimanja i uticaje, a u kontekstu identifikacije civilizacijskih nadograđivanja sa makedonskom i crnogorskom svekolikom prošlošću. Počev od antike, preko hrišćanstva, srednjovjekovja pa sve do postvizantijskih prosvetiteljskih pojava od druge polovine XV do kraja XVIII, kao i narodnog buđenja u makedonskom i crnogorskom nacionalnom preporodu tokom XIX vijeka”, navodi Šekularac.
Otvaranje Zavičajnog muzeja, nakon višemjesečnih radova na krovu dvorca, nimalo slučajno, obilježila je izložba fotografija bogate barske kulturne i prirodne baštine iz fundusa Zavičajnog muzeja, u selekciji autorke izložbe, kustoskinje, Draginje Radonjić i promocija knjige Makedonija i Crna Gora – kulturno-istorijski i književnostvaralački kontekst, profesora Ilije Veleva, u izdanju Matice crnogorske, navela je rukovoditeljka Zavičajnog muzeja dr Anastazija Miranović.
„I letimičan pogled na prirodne predjele i kulturna dobra barske regije (uhvaćeni okom kamere Gorana Grkovića i Draginje Radonjić, pored onih iz fundusa Muzeja), govori o kontinuitetu zajedništva, suživotu čovjeka i prirode, amalgamiranim kulturnim slojevima rasutim poput ohridskih bisera po goricama Skadarskog jezera, Starom Baru, padinama Rumije, obali…“, navela je Miranović, dodavši da su civilizacijski hod, zajednički balkanski prostor, kulturno-istorijska prožimanja doprinosi su vjekovnim korelacijama Makedonije i Crne Gore, kako u prošlosti, tako i danas, a o čemu svjedoči i ovaj događaj.
Srednjevjekovno graditeljstvo, religija, umjetnost, ćirilica samo su neke neraskidive spone, smatra Miranović.
„Takođe, spajali su nas i razdvajali međusobni ratovi i vladari, ali i ljubavi, od kojih je jedna bila sudbinska, ne samo za dvoje mladih – dukljanskog knjaza/kralja Vladimira i makedonsku princezu Kosaru, već i za dvije države, koje će neminovno determinisati uzusi istorije. Vrijedi pomenuti na ovom mjestu, da su još dvije makedonske princeze bile na crnogorskom dvoru – Samuilova unuka Neda bila je žena dukljanskog vladara Vojislava, a princeza Olivera žena Đurađa i Balšića. Upravo ovdje, u barskoj opštini, imamo sačuvane materijalne tragove koji potvrđuju dati istorijski narativ – Prečistu krajinsku, Kosarin bunar u Ostrosu, crkva Sv.Nikole u Veljim Mikulićima, Vladimirov krst… Oni svjedoče o hiljadugodišnjem očuvanju kulta Svetog Vladimira u narodima obije države, a Crna Gora ga je zvanično zaštitila kao nacionalno nematerijalno kulturno dobro 2014. godine“, navela je Miranović.
